Symbole i skróty w elektryce. Jakie warto znać?

Skróty elektryczne i różnego rodzaju symbole oraz oznaczenia elektryczne stosuje się w szeroko rozumianej elektryce do jednoznacznej identyfikacji komponentów, właściwości przewodów czy funkcji elementów w schematach elektrycznych. Przekłada się to nie tylko na zrozumiałą, pozbawioną omyłek komunikację pomiędzy specjalistami w branży, ale również minimalizuje ryzyko popełnienia błędów na etapie realizacji danego projektu. W tym artykule opisujemy podstawowe, najważniejsze symbole i skróty stosowane w elektryce, tłumaczymy również, jak rozumieć literowe oznaczenie instalacji elektrycznej oraz co kryje się za skomplikowanymi ciągami liter używanymi do oznaczania rodzajów przewodów w instalacjach niskiego napięcia.

Skróty elektryczne - podstawowe oznaczenia w elektryce

Zgodnie z obowiązującymi w Polsce normami i regulacjami prawnymi stosowanie odpowiednich oznaczeń przewodów i innych elementów instalacji elektrycznej jest niezbędne dla zapewnienia bezpieczeństwa oraz ułatwia diagnostykę i konserwację instalacji. Co istotne, w naszym kraju wykorzystywane są zarówno regulacje międzynarodowe, jak i odrębne przepisy krajowe - są to przede wszystkim następujące normy:

• PN-EN 60445:2010P "Zasady podstawowe i bezpieczeństwa przy współdziałaniu człowieka z maszyną, znakowanie i identyfikacja. Identyfikacja zacisków urządzeń i zakończeń przewodów."
• PN-EN 60446:2010P "Zasady podstawowe i bezpieczeństwa przy współdziałaniu człowieka z maszyną, znakowanie i identyfikacja. Identyfikacja przewodów kolorami albo znakami alfanumerycznymi."
• PN-HD 60364-5-51:2011P "Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego. Postanowienia ogólne."
• PN-HD 308 S2:2007 "Identyfikacja żył w kablach i przewodach oraz w przewodach sznurowych."
• PN-HD 361 S3:2002/A1:2007 "Klasyfikacja przewodów i kabli."

Kolorystyczne oznaczenia instalacji elektrycznej

Zgodnie z obowiązującymi w Polsce normą branżową PN-HD 308 S2:2007 oznaczenie przewodów elektrycznych (a dokładniej ich izolacji) przy pomocy kolorów jest ustandaryzowane w celu umożliwienia jednoznacznej identyfikacji wizualnej ich funkcji w danej instalacji. Standardy te stanowią, że kolorystyczne oznaczenie elektryczne przewodów w jednofazowych instalacjach niskiego napięcia dla prądu przemiennego musi być zgodne z następującymi zasadami:

• kolor brązowy lub czarny - przewód fazowy (liniowy, tzw. faza)
• kolor niebieski (jasnoniebieski) - przewód neutralny
• kolor żółto-zielony - przewód ochronny

W instalacjach trójfazowych kolorystyczne oznaczenie przewodów według normy PN-HD 308 S2:2007 jest następujące:

• kolor brązowy - pierwszy przewód fazowy
• kolor czarny - drugi przewód fazowy
• kolor szary - trzeci przewód fazowy
• kolor niebieski (jasnoniebieski) - przewód neutralny
• kolor żółto-zielony - przewód ochronny

W kontekście powyższych informacji warto jednak pamiętać, że w starszych instalacjach elektrycznych, układanych przed wprowadzeniem w życie przepisów normalizacyjnych mogą występować inne kolory przewodów - czasami radykalnie odmienne od wymienionych powyżej (np. kolor pomarańczowy lub czerwony na oznaczenie faz prądu). Z tego względu w przypadku modyfikacji, naprawy lub rozbudowy takiej instalacji zawsze należy wezwać fachowca, ponieważ dla wykwalifikowanego elektryka oznaczenia te nie powinny stanowić większego problemu.

Wspomnijmy jeszcze o kodowaniu kolorystycznym dla instalacji prądu stałego:

• kolor czerwony - potencjał dodatni (+)
• kolor niebieski (rzadziej czarny) - potencjał ujemny (-)

Oznaczenia elektryczne literowe - funkcje przewodów

W instalacjach elektrycznych oprócz kolorów przewody są oznaczane również literami, przy czym zawsze jest to wielka litera. W instalacjach jednofazowych stosuje się poniższe litery:

• L (oznaczenie w elektryce) - przewód fazowy
• N (oznaczenie w elektryce) - przewód neutralny
• Oznaczenie PE w elektryce - przewód ochronny
• Oznaczenie PEN w elektryce - przewód ochronno-neutralny (w starych instalacjach bez wydzielonego przewodu ochronnego)

Literowe oznaczenia przewodów w instalacjach trójfazowych są z kolei następujące:

• L1 - pierwszy przewód fazowy
• L2 - drugi przewód fazowy
• L3 - trzeci przewód fazowy
• N - przewód neutralny
• PE - przewód ochronny
• PEN - przewód ochronno-neutralny (w starych instalacjach elektrycznych)

Oznaczenia urządzeń elektrycznych

Na schematach elektrycznych stosuje się zazwyczaj ustandaryzowane symbole graficzne, które reprezentują różne komponenty w obrębie danej instalacji i jej poszczególnych obwodów. Wszystkie symbole można znaleźć w normie IEC 60617, natomiast do najczęściej spotykanych należą następujące:

• przewód elektryczny - linia prosta lub falista
• bateria (lub źródło prądu stałego) - dwie linie z małymi prostokątami na końcach
• źródło prądu zmiennego - okrąg z wpisaną wewnątrz literą V
• rezystor - prostokąt z wpisanym wewnątrz symbolem Ω
• przełącznik - prostokąt z wychodzącymi z obu stron liniami
• gniazdo 230 V - półkole z kreską skierowaną w stronę ściany
• przewód uziemiający - trójkąt połączony z linią prostopadłą
• żarówka (źródło światła) - okrąg z krzyżykiem w środku

Na schematach elektrycznych wykorzystuje się również różnego rodzaju oznaczenia literowe. Poniższa lista obejmuje zestawienie kodów literowych według normy IEC 81346-2, stosowanej obecnie na schematach elektrycznych do oznaczania elementów w instalacjach i systemach:

• A - sterownik PLC, moduł wejść/wyjść
• B - czujnik, fotoprzekaźnik, przekładnik prądowy, czujnik zbliżeniowy/indukcyjny
• C - kondensator, rejestrator, akumulator, dławik
• E - grzałka, grzejnik, lampa ultrafioletowa
• F - wyłącznik nadprądowy automatyczny, bezpiecznik topikowy, zabezpieczenie przeciwprzepięciowe
• G - prądnica, generator, ogniwo słoneczne
• H - wirówka, kruszarka, rozdzielacz
• K - przekaźnik, stycznik, CPU, PLC, tranzystor, przekaźnik czasowy
• M - silnik elektryczny/liniowy, siłownik
• P - LED, licznik, sygnalizator optyczny/dźwiękowy, amperomierz
• Q - wyłącznik silnikowy, stycznik mocy, rozłącznik, tranzystor mocy
• R - rezystor, ogranicznik, induktor, dioda
• S - przycisk sterowniczy, przełącznik, klawiatura, nastawiacz
• T - transformator, zasilacz, przemiennik częstotliwości (falownik)
• U - korytka kablowe, izolatory
• W - kable, szyny, przewody, światłowody
• X - złącza, zaciski, listwy zaciskowe, złącze wtykowe

Przewody - oznaczenie w elektryce

Do oznakowania przewodów wykorzystywanych w instalacjach elektrycznych wykorzystywane są dwa systemy oznaczeń literowo-liczbowych:

• system oznaczeń przewodów nieobjętych normą zharmonizowaną (czyli oznaczanych wyłącznie w oparciu o obowiązujące w Polsce regulacje w tym zakresie, tzw. uznany typ narodowy);
• system oznaczeń przewodów objętych normą zharmonizowaną (czyli produkowanych i oznaczanych w identyczny sposób na terenie całej Unii Europejskiej zgodnie z tzw. dyrektywą niskonapięciową UE).

Elektryka - oznaczenia przewodów według normy zharmonizowanej

Oznaczenia przewodów objętych normą zharmonizowaną przyjmują formę literowo-liczbową i jest ich znacznie więcej. Poniżej podajemy przykładowe oznaczenia przewodów według głównych kryteriów.

Relacja do norm zharmonizowanych:

• A - uznany typ narodowy
• H - zgodny z normą zharmonizowaną

Napięcie nominalne:

• 01 - 100 V
• 03 - 300/300 V
• 05 - 300/500 V
• 07 - 450/750 V

Materiał izolacyjny:

• B - kauczuk etylenowo-propylenowy
• G - kopolimer etylenowy oktanu winylu
• N2 - kauczuk chloroprenowy do kabli spawalniczych
• R - kauczuk naturalny i/lub syntetyczny
• S - kauczuk silikonowy
• V - polichlorek winylu
• V2 - polichlorek winylu odporny na wysokie temperatury
• V3 - polichlorek winylu odporny na niskie temperatury
• V4 - polichlorek winylu sieciowany
• Z - sieciowany polietylen

Materiał płaszcza ochronnego:

• B - kauczuk etylenowo-propylenowy
• J - oplot z włókna szklanego
• N - kauczuk chloroprenowy
• N2 - kauczuk chloroprenowy do kabli spawalniczych
• N4 - chloropren termoodporny
• Q - poliuretan
• R - kauczuk naturalny i/lub syntetyczny
• T - oplot tekstylny
• T2 - oplot tekstylny ze związkiem niepalnym
• V - polichlorek winylu
• V2 - polichlorek winylu odporny na wysokie temperatury
• V3 - polichlorek winylu odporny na niskie temperatury
• V4 - polichlorek winylu sieciowany
• V5 - polichlorek winylu olejoodporny

Obecność żyły ochronnej:

• G - z żyłą ochronną
• X - bez żyły ochronnej

Oznaczenie elektryczne przewodów niezharmonizowanych (według norm krajowych)

Poniżej podajemy przykłady oznaczenia przewodów nieobjętych normą zharmonizowaną (oznaczenia literowe).

Konstrukcja żyły przewodu:

• D - drut pojedynczy okrągły
• L - linka wielodrutowa sztywna
• Lg - linka wielodrutowa giętka
• Lgg - linka wielodrutowa bardzo giętka
• Lc - linka wielodrutowa ocynowana

Materiał żyły (oznaczenie umieszczane przed symbolem konstrukcji żyły):

• brak oznaczenia - miedź
• A - aluminium

Materiał izolacji (oznaczenie umieszczane przed symbolem materiału żyły):

• Y - polwinit
• G - guma
• X - polietylen
• XS - polietylen usieciowany

Materiał powłoki (oznaczenie umieszczane po symbolu materiału żyły):

• Y - polwinit
• Yc - polwinit ciepłoodporny
• Ym - polwinit mrozoodporny
• Yo - polwinit olejoodporny
• Yuv - polwinit odporny na promieniowanie UV
• Yn - polwinit o zwiększonej odporności na rozprzestrzenianie się ognia
• X - polietylen
• Xp - polietylen piankowy
• YS - polwinit usieciowany
• H - mieszanka bezhalogenowa

Dodatkowe oznaczenia przewodów (ze względu na budowę lub przeznaczenie):

• t - przewód wtynkowy
• d - przewód o wzmocnionej izolacji polwinitowej
• u - powłoka uzbrojona drutami metalowymi
• Ft - przewód opancerzony taśmą stalową
• a - przewód odporny na wpływy atmosferyczne
• o - przewód kabelkowy okrągły
• p - przewód kabelkowy płaski
• n - przewód z elementem nośnym
• żo - żyła przewodu ochronnego (izolacja żółto-zielona)

Podsumowanie

Znajomość symboli i skrótów stosowanych w elektryce jest niezbędna dla każdego elektryka czy elektroinstalatora, ale nie tylko. Może okazać się także bardzo przydatna dla osób chcących dysponować podstawową wiedzą na temat instalacji elektrycznych oraz rodzajów przewodów stosowanych do ich wykonywania. Dzięki temu łatwiej zrozumieć projekty instalacji czy zweryfikować dobór oprzewodowania do konkretnego zastosowania w budynku.

W razie pytań zapraszamy do kontaktu - nasi specjaliści chętnie odpowiedzą na pytania i wyjaśnią wątpliwości.