Rozdzielnica do domu - dobór odpowiedniej z poradą ekspertów

Domowa rozdzielnica elektryczna stanowi w budynku mieszkalnym centralny element instalacji elektrycznej, odpowiadający za funkcjonalność i poprawność działania całej sieci w danym obiekcie. Odpowiedni dobór rozdzielnicy przekłada się nie tylko na stabilność pracy urządzeń podłączonych do poszczególnych obwodów, ale również na bezpieczeństwo domowników i innych osób przebywających w domu. Z tego względu decyzje podjęte na etapie wyboru rozdzielnicy zawsze powinny być dobrze przemyślane, a przede wszystkim skonsultowane z fachowcami.

Aby pomóc naszym Czytelnikom w podjęciu świadomej decyzji co do wyboru rozdzielnicy, w tym artykule eksperci Elektro-Spark dzielą się swoją wiedzą na temat rodzajów rozdzielnic dostępnych obecnie na rynku, ich prawidłowego montażu oraz najważniejszych kwestii, o których należy pamiętać wybierając rozdzielnicę do swojego domu.

Rozdzielnica w domu jednorodzinnym - podstawowe informacje

Zacznijmy od kwestii nie do końca oczywistej, czyli nazewnictwa. Rozdzielnica elektryczna bywa potocznie określana także jako skrzynka elektryczna, tablica rozdzielcza elektryczna, skrzynka z bezpiecznikami w mieszkaniu, a nawet (nie do końca prawidłowo) jako skrzynka na prąd. W artykule będziemy używać niektórych z tych nazw zamiennie, warto jednak mieć na uwadze, że właściwa nazwa tego urządzenia to rozdzielnica elektryczna.

W tym kontekście dodajmy jeszcze, że określenie "rozdzielnia elektryczna w domu" nie oznacza tego samego, co "rozdzielnica elektryczna w domu" - choć w nazwie inna jest zaledwie 1 litera, to pod względem znaczenia i funkcji różnica jest ogromna. Rozdzielnia elektryczna to bowiem w branży elektroinstalacyjnej budynek lub pomieszczenie, gdzie ma miejsce rozdział energii elektrycznej z obwodów zasilających na obwody odbiorcze, niejednokrotnie z użyciem wielu rozdzielnic.

Z kolei rozdzielnica w domu jest w ujęciu ogólnym zespołem urządzeń oraz innych elementów, które są odpowiedzialne za łączenie, przerywanie oraz rozdział energii elektrycznej w danym budynku. Każda rozdzielnica elektryczna domowa składa się z obudowy, elementów montażowych i łączeniowych oraz aparatury modułowej w postaci urządzeń zabezpieczeniowych, sterowniczych, sygnalizacyjnych oraz pomiarowych, które szerzej omawiamy w dalszej części artykułu. W pewnym uproszczeniu można przyjąć, że zasadnicza rola rozdzielnicy elektrycznej to rozdzielanie energii elektrycznej do poszczególnych obwodów oraz zabezpieczanie instalacji przed przeciążeniami i zwarciami.

Co istotne, rozdzielnica w domu jednorodzinnym musi być zaprojektowana zgodnie z aktualnie obowiązującymi regulacjami prawnymi w tym zakresie, czyli normą PN-EN IEC 61439-1:2021-10, szczegółowo określającą definicje oraz warunki eksploatacji, wymagania konstrukcyjne, a także pozostałe cechy techniczne i wymogi stawiane rozdzielnicom niskonapięciowym. Warto zwrócić uwagę, że na chwilę obecną jest to jedyna norma w naszym kraju, która porusza kwestię projektowania rozdzielnic elektrycznych nn (niskiego napięcia, a więc takich, jakie powszechnie stosuje się w budownictwie mieszkaniowym).

Rozdzielnica elektryczna domu jednorodzinnego - rodzaje

Wszystkie dostępne na rynku niskonapięciowe skrzynki rozdzielcze elektryczne dla budownictwa mieszkaniowego można podzielić według różnych kryteriów. Najczęściej wyróżniane rodzaje rozdzielnic elektrycznych wymieniamy poniżej.

Ze względu na sposób montażu:

rozdzielnice podtynkowe (określane także jako rozdzielnice wnękowe) - montowane w dedykowanych, przygotowanych na wymiar wnękach ściennych, co pozwala zaoszczędzić miejsce w przestrzeniach, gdzie jest go niewiele. Najczęściej mają obudowy metalowej konstrukcji, choć na rynku są też dostępne rozdzielnice wnękowe z obudowami z tworzyw sztucznych;

Rozdzielnica podtynkowa 3x12 IP40 SRp-36 2.36 OPATÓWEK

rozdzielnice natynkowe (określane też jako rozdzielnice naścienne) - montowane bezpośrednio na płaszczyźnie ściany bez wykuwania wnęki, co przekłada się na krótki czas montażu i niewielką inwazyjność dla struktury budynku. Zazwyczaj używa się ich wszędzie tam, gdzie rozdzielnicy wnękowej nie da się zastosować, np. z uwagi na niewystarczającą grubość ściany. Często wykorzystywane w budynkach przemysłowych i gospodarczych, zwykle mają obudowy z tworzywa sztucznego o podwyższonej trwałości. W przypadku montażu na zewnątrz budynku stosuje się obudowy o wysokiej odporności na promieniowanie UV oraz warunki zewnętrzne (wysoka klasa IP).

IC2 Rozdzielnica 1x10 natynkowa IP40 drzwi transparentne

Ze względu na miejsce montażu:

rozdzielnice wewnętrzne - montowane wewnątrz budynku, najczęściej w pomieszczeniach technicznych bądź użytkowych (kotłownia, garaż czy przedpokój). Zazwyczaj obudowy takich rozdzielnic są wykonane z tworzywa sztucznego. Charakteryzują się relatywnie prostą konstrukcją oraz przeciętną klasą ochrony IP z uwagi na brak narażenia na działanie warunków atmosferycznych;

rozdzielnice zewnętrzne - stosowane na zewnątrz budynku, np. przy ogrodzeniu lub bezpośrednio na elewacji. Z uwagi na konieczność ochrony wnętrza rozdzielnicy przed negatywnym wpływem warunków zewnętrznych są wykonane z materiałów odpornych na czynniki atmosferyczne (wilgoć, promieniowanie UV czy niskie temperatury). Posiadają zazwyczaj obudowy metalowe, odpowiednio uszczelnione i zabezpieczone przed wnikaniem wilgoci i pyłów.

Ze względu na typ obudowy:

rozdzielnice wolnostojące (można się czasem spotkać z nazwą szafy elektryczne) - wyposażone w cokół stanowiący stabilną podstawę dla obudowy rozdzielnicy oraz korpus wykonany w taki sposób, by zapewniać wnętrzu ochronę odpowiednią do przewidywanych warunków pracy urządzenia. Tego rodzaju rozdzielnice spotyka się budownictwie jednorodzinnym dość rzadko.

rozdzielnice naścienne (określane też jako rozdzielnice wiszące) - najbardziej rozpowszechniony typ obudowy, przeznaczony do zawieszenia na ścianie jako tzw. skrzynka bezpieczników do domu, ewentualnie do montażu wnękowego. Dostępne w wielu rozmiarach i głębokościach, mogą mieć obudowy wykonane z metalu bądź tworzywa sztucznego, zależnie od producenta i docelowego miejsca montażu.

Domowa rozdzielnica elektryczna - co powinno się w niej znajdować?

Typowa skrzynka elektryczna w domu jednorodzinnym to rozdzielnica naścienna, która powinna posiadać:

• trwały korpus z materiału zabezpieczonego odpowiednio do przewidywanych warunków pracy,
• drzwi z zamkiem,
• plecy z otworami umożliwiającymi zawieszenie na ścianie;
• przepusty kablowe (zazwyczaj góra-dół) wraz z osłonami;
• przewody uziemiające
• drzwi z zawiasami pozwalającymi na zmianę kierunku otwierania.

Co ważne, każda rozdzielnica elektryczna dostępna w obrocie handlowym na polskim rynku musi spełniać wymogi, jakie w zakresie projektowym stawia norma PN-EN IEC 61439-1:2021-10. 

• wszystkie prace projektowe w odniesieniu do rozdzielnicy powinien wykonywać specjalista posiadający odpowiednie uprawnienia;
• projekt powinien powstać w oparciu o jasno określone potrzeby i oczekiwania inwestora co do funkcjonalności oraz przewidywań co do ewentualnej rozbudowy w przyszłości;
• należy wziąć pod uwagę warunki w lokalizacji, w której będzie eksploatowana rozdzielnica;
• projekt musi uwzględniać ewentualną obsługę i konserwację przez niewykwalifikowane osoby;
• dobór wewnętrznej aparatury modułowej oraz zabezpieczeń dla poszczególnych obwodów powinien uwzględniać, że w miarę jak instalacja elektryczna w domu jednorodzinnym będzie eksploatowana, zwiększeniu ulegnie obciążenie istniejących obwodów;
• bezwzględnie wymagane przed oddaniem do eksploatacji jest przeprowadzenie wymaganych przepisami pomiarów oraz weryfikacji zarówno samej rozdzielnicy, jak i całej instalacji elektrycznej przez elektryków posiadających odpowiednie kwalifikacje i uprawnienia.

Co w kontekście powyższego bardzo ważne: projektując rozdzielnicę zawsze trzeba mieć na uwadze, że każdy dom jest inny, więc zastosowane docelowo rozwiązania oraz aparatura będzie odmienna i specyficzna dla danego budynku oraz potrzeb jego mieszkańców. W praktyce może to np. oznaczać, że w wielokondygnacyjnym domu jednorodzinnym znajdzie się więcej niż 1 rozdzielnica, ponieważ ze względu na rozległość instalacji elektrycznej na każdą kondygnację przypadnie odrębna rozdzielnica wyłącznie do obsługi obwodów na danym piętrze - a to tylko jedna z wielu możliwości.

Powtórzmy raz jeszcze: w rozdzielnicy powinna się znaleźć aparatura elektryczna dobrana w taki sposób, aby odpowiadać zarówno potrzebom i oczekiwaniom inwestora, jak i obowiązującym przepisom oraz normom branżowym. Co ważne, zgodnie z normą PN-EN 60364 każda instalacja elektryczna domu jednorodzinnego niezależnie od wielkości budynku, powinna posiadać wydzielone jako odrębne przynajmniej następujące obwody:

• 2 obwody oświetleniowe,
• 2 obwody gniazd wtykowych ogólnego przeznaczenia,
• 1 obwód gniazd wtykowych w kuchni/aneksie kuchennym
• 1 obwód gniazd wtykowych w łazience
• 1 obwód gniazd technicznych
• 1 obwód przeznaczony do zasilania kuchenki elektrycznej

Wymienione obwody to wymagane minimum.

Dodatkowo do aparatów zabezpieczających wymienione powyżej obwody rozdzielnica powinna posiadać także co najmniej jeden wyłącznik RCD (różnicowoprądowy, potocznie określany jako różnicówka). Warto w tym kontekście mieć świadomość, że jeżeli zostanie zastosowana tylko jedna różnicówka, to będzie ona zabezpieczać całą rozdzielnicę, czyli jednocześnie wszystkie obwody zasilające oraz obwody oświetleniowe, co z praktycznego punktu widzenia jest rozwiązaniem dalekim od optymalnego. Zdecydowanie lepszym (choć również nie idealnym) wyjściem jest zaprojektowanie rozdzielnicy w taki sposób, aby odrębny wyłącznik RCD zabezpieczał obwody zasilające, a kolejny był odpowiedzialny za obwody oświetleniowe. Konkretne rozwiązania powinien zaproponować elektryk projektujący daną rozdzielnicę.

Warto także mieć na uwadze zalecenia zawarte w normie N SEP-E-002 „Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Instalacje elektryczne w obiektach mieszkalnych. Podstawy planowania”, która nakazuje wydzielać odrębne gniazda dla każdego urządzenia odbiorczego o mocy przekraczającej 2 kW (2000 W) - może to być kuchenka elektryczna, zmywarka, lodówka, elektryczny grzejnik itp. Każdy taki obwód zasilający dobrze jest zabezpieczyć oddzielnym wyłącznikiem nadprądowym.

W praktyce oznacza to zatem, że rozdzielnica z bezpiecznikami w domu jednorodzinnym musi pozwalać na montaż wewnątrz przynajmniej 8 oddzielnych aparatów, a realnie co najmniej 10 bądź nawet kilkunastu, jeśli w danym budynku będą użytkowane wspomniane powyżej urządzenia elektryczne wysokiej mocy.

Za prawidłowe działanie instalacji i zapewnianie bezpieczeństwa jej eksploatacji odpowiada wspominana już aparatura modułowa znajdująca się wewnątrz rozdzielnicy elektrycznej. Są to przede wszystkim:

• wyłączniki nadprądowe (określane potocznie jako bezpieczniki albo eski) – podstawowe zabezpieczenia odpowiedzialne za automatyczne rozłączenie zabezpieczanego obwodu, gdy prąd w nim płynący przekracza bezpieczną wartość;
• wyłączniki różnicowoprądowe (RCD, tzw. różnicówki) – mają za zadanie chronić użytkowników instalacji przed porażeniem prądem w wyniku wystąpienia prądu upływowego w zabezpieczanym obwodzie lub obwodach;
• ograniczniki przepięć - zabezpieczają instalację przed pojawieniem się w niej wysokich napięć, które mogą poważnie uszkodzić bądź zniszczyć podłączone do gniazdek urządzenia elektryczne;
• rozłączniki główne – umożliwiają odłączenie całej instalacji od zasilania, co jest niezbędne np. podczas prac konserwacyjnych.

Rozdzielnica modułowa 3x12 natynkowa IP65 Vector

Rozdzielnica domu jednorodzinnego - lokalizacja i zasady montażu

Umiejscowienie rozdzielnicy jest istotne nie tylko ze względu na wygodę użytkowania oraz dostęp w sytuacji, gdy konieczne jest wykonanie prac konserwacyjnych lub ponowne włączenie aparatury modułowej. Prawidłowy montaż w odpowiedniej lokalizacji przekłada się również na bezpieczeństwo mieszkańców danego budynku.

Rozdzielnica elektryczna domu jednorodzinnego powinna być zamontowana zgodnie z następującymi zasadami:

• na ścianie bądź w odpowiednio przygotowanej wnęce w suchym miejscu;
• w bezpiecznej odległości od instalacji gazowej i wodociągowej;
• w miejscu łatwo dostępnym na wypadek konieczności ręcznego wyłączenia zasilania;
• nie wyżej niż 2 metry od powierzchni podłogi (górna krawędź) i nie niżej niż 0,5 metra od podłogi (dolna krawędź);
• nie mniej niż 30 cm od bocznej ściany w przypadku montażu w narożniku.

Jaka rozdzielnica do domu jednorodzinnego będzie najlepsza?

Dobór rozdzielnicy do domu jednorodzinnego zależy od wielu czynników, z których każdy może mieć różną wagę dla poszczególnych inwestorów. Z tego względu nie da się wskazać jednego, uniwersalnego rozwiązania, które zawsze i w każdej sytuacji będzie najlepsze - takie rozdzielnice po prostu nie istnieją.

W każdym jednak przypadku warto wziąć pod uwagę następujące kwestie przy doborze rozdzielnicy:

• wielkość obudowy - powinna zapewniać swobodny przepływ powietrza oraz możliwość rozbudowy o dodatkową aparaturę w przyszłości;
• sposób montażu - naścienny czy wnękowy. We wnętrzach o minimalistycznym wystroju kwestie estetyczne mogą mieć duże znaczenie, co zawęża możliwości wyboru do konkretnych typów rozdzielnic;
• rodzaj i wielkość instalacji elektrycznej - w wielokondygnacyjnych domach z instalacją trójfazową będą potrzebne inne rozdzielnice, niż w niewielkiej chatce parterowej o kilku obwodach elektrycznych.

Kto może zamontować domową rozdzielnicę elektryczną?

Poruszaliśmy tę kwestię już wcześniej, ale warto podkreślić ją ponownie: montaż rozdzielnicy elektrycznej wymaga nie tylko odpowiedniej wiedzy technicznej oraz niezbędnych narzędzi, ale również znajomości najnowszych obowiązujących przepisów i norm odnoszących się do rozdzielnic elektrycznych. Co bardzo ważne, fachowa wiedza i umiejętności to nadal za mało, aby zgodnie z prawem podłączyć rozdzielnicę w domu czy mieszkaniu - niezbędne do tego są także odpowiednie uprawnienia elektryczne, poparte oficjalnymi poświadczeniami. Pomimo tego, że sprawę tę regulują obowiązujące w Polsce przepisy prawa, niektórzy inwestorzy decydują się na samodzielny montaż rozdzielnicy bądź powierzenie takich prac znajomym elektrykom nieposiadającym wymaganych uprawnień.

Warto mieć świadomość konsekwencji takiej decyzji: w przypadku, gdy dojdzie do awarii rozdzielnicy wykonanej przez elektryka bez uprawnień i w domu wybuchnie pożar, jedną z pierwszych rzeczy, które sprawdzi rzeczoznawca powołany przez ubezpieczyciela, będzie właśnie weryfikacja kwalifikacji zawodowych osoby odpowiedzialnej za wykonanie instalacji oraz domowej rozdzielnicy. Jeśli okaże się, że elektryk nie posiadał wymaganych uprawnień, na wypłatę ubezpieczenia nie ma co liczyć, a ewentualne szkody trzeba będzie naprawiać z własnej kieszeni. O sytuacji, w której w wyniku wadliwego wykonania rozdzielnicy dochodzi do śmiertelnego porażenia prądem, nawet nie wspominamy, bo tu konsekwencje są dość oczywiste.

Rozdzielnica w domu jednorodzinnym - najczęstsze błędy montażowe

Przedstawione poniżej błędy popełniają najczęściej elektrycy, którzy na co dzień nie mają styczności z projektowaniem i produkcją rozdzielnic elektrycznych. Przytaczamy je jako swego rodzaju przestrogę i przypomnienie, by prace związane z doborem rozdzielnicy i jej oprzyrządowania powierzać odpowiednio wykwalifikowanym elektrykom z aktualnymi uprawnieniami w zakresie wymaganym ustawowo.

Nieodpowiedni dobór bezpieczników do parametrów prądowych instalacji oraz przewidywanego i realnego obciążenia poszczególnych obwodów to problem, który może skutkować częstym wybijaniem esek lub odwrotnie - brakiem ich zadziałania nawet wtedy, gdy ewidentnie powinny się uruchomić i odciąć zasilanie.

Brak możliwości rozbudowy rozdzielnicy zwykle wynika z chęci zaoszczędzenia na kosztach obudowy. Niestety, zbyt mała obudowa nie pozwoli na rozbudowę aparatury modułowej w przyszłości, co przełoży się na konieczność poniesienia kosztów zakupu nowej, większej rozdzielnicy oraz jej zamontowania.

Jedna rozdzielnica w budynku wielokondygnacyjnym jest kolejnym dość typowym przykładem chęci ograniczenia wydatków związanych z instalacją elektryczną. Niestety, jest to z reguły rozwiązanie mało wygodne i dalekie od optymalnego - szczególnie, gdy konieczne jest np. zidentyfikowanie problematycznego obwodu na najwyższej kondygnacji, a rozdzielnica znajduje się w piwnicy budynku.

Volta Rozdzielnica podtynkowa 3x12 kl. II IP30

Rozdzielnica elektryczna w domu jednorodzinnym - na co jeszcze zwrócić uwagę?

Poniższe rady wynikają z wieloletniego doświadczenia praktycznego naszych ekspertów. Stosując się do nich unikniesz różnego rodzaju problemów, na które możesz się natknąć podczas projektowania i montażu rozdzielnicy w Twoim domu. Oto rady specjalistów Elektro-Spark:

• przy wyborze rozdzielnicy kieruj się przede wszystkim jakością i funkcjonalnością rozdzielnicy, a nie jej ceną. Kupiona rozdzielnica to inwestycja na wiele lat, dlatego nie warto tu nadmiernie oszczędzać;
• zawsze sprawdzaj, czy dana rozdzielnica została dopuszczona do eksploatacji na terytorium UE. Dotyczy to zwłaszcza najtańszych modeli sprowadzanych spoza Europy (np. z Chin czy innych krajów azjatyckich);
• do montażu aparatury modułowej używaj przewodów typu linka - wykonasz pracę szybciej i łatwiej, a same połączenia będą stabilniejsze;
• wybieraj rozwiązania sprawdzonych, renomowanych marek - chodzi o bezpieczeństwo Twoje i Twoich najbliższych, a na tym nie możesz oszczędzać.

Podsumowanie

Rozdzielnica elektryczna to nie tylko kluczowy element każdej instalacji elektrycznej, ale przede wszystkim podstawa dla bezpiecznego i komfortowego użytkowania urządzeń elektrycznych w domu. Wybór odpowiedniej rozdzielnicy oraz jej profesjonalny montaż to pewność właściwego działania instalacji przez długi czas.

W razie pytań zapraszamy do kontaktu - nasi specjaliści chętnie odpowiedzą na pytania i wyjaśnią wątpliwości.