Zerowanie gniazdek - na czym polega i czy dalej jest stosowane?

Zerowanie gniazdka to termin, na który można się najczęściej natknąć podczas poszukiwania informacji o dwuprzewodowych instalacjach elektrycznych, powszechnie wykonywanych w naszym kraju w drugiej połowie XX wieku. Wokół tej praktyki narosło jednak wiele mitów, a w Internecie można natknąć się na różnego rodzaju błędne informacje dotyczące zerowania, możliwości jego stosowania czy metody wykonania. Z tego względu w poniższym artykule opisujemy, na czym polega zerowanie gniazdka, kiedy można je stosować i jak je przeprowadzić, wskazujemy również, czy w instalacjach elektrycznych zrealizowanych zgodnie ze współczesnymi standardami i przepisami może zostać wykonany mostek w gniazdku.

Zerowanie gniazdka - na czym polega?

Zerowanie gniazdka (określane także jako mostkowanie gniazdka) to jedna z metod zapewnienia ochrony przeciwporażeniowej w instalacjach elektrycznych. Nazwa pochodzi jeszcze z czasów, gdy w instalacjach dwuprzewodowych przewody określano jako "faza" (obecnie przewód fazowy L) oraz "zero" (obecnie przewód ochronno-neutralny PEN), a stosowanie gniazd ze stykiem ochronnym (bolcem) było wymagane wyłącznie w pomieszczeniach mokrych i wilgotnych, czyli kuchniach i łazienkach.

Zerowanie w gniazdku polega połączeniu styku ochronnego gniazda z zaciskiem przewodu ochronno-neutralnego (dawne "zero") za pomocą oddzielnego przewodu o odpowiedniej długości w taki sposób, aby połączenie było trwałe i stabilne oraz zapewniało możliwość zadziałania istniejących zabezpieczeń w warunkach zakłóceniowych poprzez samoczynne odłączenie zasilania.

Co jednak w tym kontekście niezwykle ważne, zerowanie gniazdka stwarzało poważne zagrożenie dla zdrowia i życia, ponieważ w przypadku przerwania przewodu PEN pełne napięcie z przewodu fazowego trafiało bezpośrednio na obudowę urządzenia podłączonego do zmostkowanego gniazdka. Dotknięcie takiego urządzenia mogło grozić porażeniem i śmiercią.

Po zmianie przepisów, która nastąpiła 1 kwietnia 1995 roku, dawne określenia zostały zastąpione przez te stosowane także i dziś. Ze względów bezpieczeństwa obowiązkowe stało się również oddzielne prowadzenie przewodu ochronnego (PE) oraz neutralnego (N) w nowo wykonywanych instalacjach elektrycznych. Zerowanie jako środek dodatkowej ochrony przeciwporażeniowej zostało usunięte z obowiązujących w Polsce norm i przepisów.

Simon 54 Gniazdo wtyczkowe z uziemieniem i przesłonami 16A 250V

Kiedy można wykonać mostkowanie gniazdka z bolcem?

Wbrew informacjom, na które można się natknąć w Internecie, sam fakt istnienia starej instalacji elektrycznej nie jest wystarczającym usprawiedliwieniem dla mostkowania gniazdka. Mówiąc prościej: jeśli gniazdka w danej instalacji starego typu (dwuprzewodowej) nie były zmostkowane, to nie powinno się ich mostkować przy modernizacji instalacji, wymianie przewodu czy rozbudowie o kolejne obwody. Najlepszym i najbezpieczniejszym rozwiązaniem jest wymiana dwuprzewodowego obwodu na nowy i wykonanie rozdziału PEN na PE i N możliwie jak najwcześniej. W praktyce oznacza to, że zwykle taki punkt podziału znajdzie się w puszce łączeniowej bądź w rozdzielnicy.

Kiedy zatem zerowanie gniazdek jest dopuszczalne? W zasadzie wyłącznie wtedy, kiedy ma miejsce jedynie wymiana samego osprzętu instalacyjnego w starej instalacji na osprzęt współczesny, a jednocześnie w danym obwodzie było uprzednio wykonane mostkowanie gniazdka z bolcem.

 Odace Gniazdo pojedyncze 2P+PE z zaciskami bezgwintowymi białe

Jak prawidłowo wykonać zerowanie w gniazdku?

Przede wszystkim najlepiej jest zachować się zgodnie z obowiązującymi przepisami i do wszelkich prac przy instalacjach elektrycznych (niezależnie od typu czy roku wykonania) wzywać wykwalifikowanego elektryka posiadającego wymagane przepisami uprawnienia i kompetencje.

Co równie ważne, przed rozpoczęciem prac w obrębie instalacji elektrycznej bezwzględnie trzeba upewnić się, że zostało od niej odłączone zasilanie, aby uniknąć ryzyka porażenia prądem.

Jeśli natomiast chodzi o samo zerowanie w gniazdku, zawsze należy trzymać się zasady: najpierw chronimy, później zasilamy. Oznacza to, że w każdym przypadku najpierw podłącza się przewód PEN (ochronno-neutralny, dawne "zero") do styku ochronnego w gniazdku (bolca), a dopiero z niego wykonuje się mostek do styku roboczego gniazdka.

 KARLIK MINI Gniazdo podwójne do ramki z uziemieniem 2x(2P+Z)

Czy zerowanie gniazdka jest legalne?

Według współczesnych standardów i przepisów prawa oraz obowiązujących norm zerowanie w gniazdku nie jest legalne w nowo wykonywanych instalacjach, ponieważ aktualne regulacje nakazują wykonywanie instalacji z odrębnym przewodem N i odrębnym przewodem PE. Ponieważ jednak prawo nie działa wstecz, nie ma wymogu wymiany istniejących instalacji dwuprzewodowych na nowe, zgodnie z obowiązującym standardem, choć ze względów bezpieczeństwa byłoby to wskazane.

Ujmując rzecz prościej, istniejące instalacje dwuprzewodowe ułożone przed wejściem w życie przepisów z 1 kwietnia 1995 roku, w których występują gniazdka z zerowaniem, są legalne, choć ich poziom bezpieczeństwa jest co najmniej dyskusyjny i zdecydowanie niższy, niż w przypadku instalacji wykonanych współcześnie i z zachowaniem obowiązujących obecnie przepisów. Dotyczy to szczególnie tych instalacji dwuprzewodowych, które obsługują nowoczesne urządzenia elektryczne, mogące stanowić duże obciążenie prądowe dla starych przewodów.

Mostkowanie gniazdek - o czym jeszcze pamiętać?

Z uwagi na fakt, że wokół mostkowania gniazdek narosło wiele mitów i niejasności, poniżej zamieszczamy kilka ważnych informacji związanych pośrednio lub bezpośrednio z zerowaniem gniazdek.

1. Różnicówka w instalacji dwuprzewodowej - czy może być instalowana?

W żadnej instalacji dwuprzewodowej nie można instalować wyłączników różnicowoprądowych, ponieważ zgodnie z obowiązującymi przepisami nie będą one stanowić skutecznego zabezpieczenia takiej instalacji.

2. Brak zera w gniazdku - czym grozi?

Zacznijmy od wyjaśnienia, czym jest wspominane powyżej "zero", ponieważ jest to kwestia kluczowa dla zrozumienia pytania: pod tą nazwą do roku 1995 funkcjonował przewód ochronno-neutralny PEN. Jeśli chodzi o upalenie PEN, czyli brak zera w instalacji elektrycznej skutki mogą być bardzo poważne. Jak już wspominaliśmy, w przypadku zmostkowanych gniazdek efekt będzie taki, że przerwany przewód PEN (czyli dawne "zero") doprowadzi do przekazania pełnego napięcia z przewodu fazowego na obudowę urządzenia podłączonego do gniazdka z "upalonym zerem". Dotknięcie takiej obudowy grozi porażeniem prądem oraz śmiercią.

3. Dlaczego stosowano zerowanie instalacji elektrycznej?

Zerowanie gniazdka było powszechnie stosowane do 1995 roku w dwuprzewodowych instalacjach elektrycznych, ponieważ pozwalało zapewnić podstawową ochronę przeciwporażeniową w pomieszczeniach, w których ówcześnie obowiązujące przepisy nakazywały stosowanie styku ochronnego w gniazdkach, bez konieczności układania dodatkowego przewodu i rozbudowy instalacji o dodatkowe elementy uziemiające. Przekładało się to na redukcję kosztów, jednak w praktyce poprawa bezpieczeństwa użytkowników takiej instalacji, jak już podkreślaliśmy, była relatywnie niewielka bądź nawet żadna w przypadku przerwania ciągłości przewodu PEN.