Wyłączniki różnicowoprądowe (wyłączniki RCD, popularnie określane jako różnicówki albo bezpieczniki różnicowe) stanowią jeden z podstawowych elementów ochrony instalacji elektrycznej przed porażeniem prądem jej użytkowników oraz wszystkich pozostałych osób i/lub zwierząt znajdujących się w pobliżu. Czasami jednak zdarza się, że różnicówka wybija - nierzadko na pierwszy rzut oka bez żadnego konkretnego powodu i dającej się łatwo zidentyfikować przyczyny. Poniżej opisujemy, jakie sytuacje mogą powodować wybijanie różnicówki, jak sprawdzić, co wybija różnicówkę i dlaczego podłączenie bezpiecznika różnicowego o odpowiednio dobranych parametrach pracy ma kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa instalacji oraz korzystających z niej osób.

Wyłącznik różnicowoprądowy - zasada działania

Zanim przejdziemy do udzielenia odpowiedzi na pytanie, dlaczego wybija różnicówka, przypomnijmy zasadę działania tego zabezpieczenia. Wiedza ta w wielu przypadkach może znacząco ułatwić prawidłową identyfikację źródła problemu, a nawet jego usunięcie bez konieczności interwencji elektryka.

W prawidłowo działającej instalacji elektrycznej suma prądu wpływającego do wyłącznika RCD (od ang. Residual Current Device) i wypływającego z niego powinna wynosić zero. Wyłącznik różnicowoprądowy ma za zadanie rozłączyć zabezpieczany obwód elektryczny w chwili, gdy wartość prądu wpływającego do RCD nie jest równa wartości prądu wypływającego i jednocześnie przekracza próg zadziałania danego wyłącznika.

Dostępne na rynku różnicówki pod względem czułości (progów zadziałania) dzieli się na:

• RCD wysokoczułe - prąd zadziałania wynosi do 30 mA
• RCD średnioczułe - prąd zadziałania w zakresie 30-500 mA
• RCD niskoczułe - prąd zadziałania powyżej 500 mA

W przypadku instalacji domowych powinny być stosowane RCD wysokoczułe o prądzie zadziałania ≤30 mA. Wynika to ze względów bezpieczeństwa: 30 mA to wartość uznawana w obowiązujących normach i przepisach za najwyższą dopuszczalną wartość, która nie stanowi bezpośredniego zagrożenia dla życia człowieka w sytuacji, gdy dojdzie do porażenia prądem.

Dlaczego wybija różnicówkę - najczęstsze powody

Biorąc pod uwagę sposób działania wyłącznika RCD, można wskazać wiele różnych odpowiedzi na regularnie powtarzające się na forach specjalistycznych pytanie o to, dlaczego wywala różnicówkę. Aby ułatwić znalezienie przydatnych informacji na ten temat i pomóc w identyfikacji problemu, poniżej zebraliśmy najpowszechniejsze przyczyny wybijania zabezpieczeń różnicowoprądowych w domowych instalacjach elektrycznych.

• Zbyt duży prąd upływu

Prąd upływu powstaje w instalacji elektrycznej zawsze, gdy jest ona wykorzystywana do zasilania dowolnego podłączonego do niej urządzenia. W przypadku, gdy instalacja jest rozległa, czyli składa się z wielu przewodów o dużej łącznej długości, prąd upływu zauważalnie wzrasta w miarę podłączania kolejnych urządzeń. Na sumaryczną wielkość prądu upływu mają wpływ także większe urządzenia AGD, jak pralki, suszarki, zmywarki albo przepływowe podgrzewacze wody. Warto też mieć na uwadze, że podłączenie bardzo długiego przedłużacza (np. szpulowego o długości 30 metrów) w celu zasilenia kosiarki elektrycznej może spowodować wybijanie różnicówki.

• Błędy wykonawcze w instalacji

Przyczyną częstych problemów z wyłącznikiem RCD są także różnego rodzaju błędy popełnione na etapie układania danej instalacji elektrycznej bądź podłączania aparatury w rozdzielnicy. Jednym z nagminnie powtarzających się błędów jest przypadkowe połączenie przewodów PE i N za wyłącznikiem różnicowoprądowym (np. w gniazdku), zdarza się także podłączenie przewodów neutralnych (N) poszczególnych obwodów zabezpieczanych różnicówkami do wspólnej listwy. Aby uniknąć tego ostatniego problemu, należy dopilnować, aby w rozdzielnicy zastosowane zostały odrębne listwy N dla każdej grupy obwodów zabezpieczanych danym wyłącznikiem RCD.

• Występowanie przepięć

Przepięcie w instalacji elektrycznej to zagrożenie najbardziej prawdopodobne w przypadku zasilania budynku z linii napowietrznej, w większym stopniu narażonej na negatywne oddziaływanie wyładowań atmosferycznych. Zdarza się, że "wyrzuca różnicówkę" właśnie w wyniku wystąpienia prądu różnicowego powstającego w konsekwencji uderzenia pioruna.

• Nieprawidłowy dobór parametrów pracy RCD do danej instalacji

Obowiązujące w Polsce normy i przepisy prawa jasno określają, że prąd zadziałania wyłącznika RCD nie może przekraczać 30 mA. Ponieważ jednak nigdzie w regulacjach prawnych nie została określona dolna granica prądu zadziałania, niektóre instalacje są zabezpieczane różnicówkami o prądzie zadziałania ≤10 mA. W praktyce może to jednak powodować znacznie częstsze wybijanie różnicówki z uwagi na charakterystykę zabezpieczanej instalacji - jeśli jest rozległa i pracuje w niej jednocześnie wiele urządzeń, wyłącznik RCD może się uruchamiać zbyt często.

• Uszkodzone urządzenie lub obwód elektryczny

Każde urządzenie elektryczne czy elektromechaniczne jest w naturalny sposób podatne na możliwość wystąpienia usterki bądź awarii, przy czym nie zawsze musi to być awaria łatwo wykrywalna i pozwalająca się szybko zidentyfikować. W takim przypadku praca uszkodzonego urządzenia elektrycznego stanowić będzie nie tylko przyczynę często wyłączającej się różnicówki, ale również poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa jej użytkowników oraz dla samego budynku (zagrożenie pożarowe).

Wyłącznik różnicowoprądowy K60 SCHNEIDER

Czy różnicówka może się zepsuć?

Odpowiedź na to pytanie wydaje się oczywista, ale na wszelki wypadek powiedzmy wprost: tak, wyłącznik RCD może ulec uszkodzeniu tak samo, jak każde inne urządzenie elektryczne. Co jednak bardzo ważne, zepsutej różnicówki się nie naprawia - konieczna jest wymiana całego modułu na nowy, o adekwatnych parametrach pracy i zgodny z obowiązującymi w Polsce przepisami. Wymianę różnicówki bezwzględnie powinien przeprowadzać wykwalifikowany elektryk posiadający wymagane prawem uprawnienia. Zgodnie z polskim prawem osoby nieposiadające takich kwalifikacji mogą samodzielnie jedynie załączać bądź wyłączać zabezpieczenia oraz podłączać i odłączać urządzenia do gniazd elektrycznych.

Uszkodzona różnicówka - objawy

Uszkodzenie wyłącznika RCD może objawiać się w różny sposób, ale najczęściej jest to po prostu bardzo częste i nieuzasadnione wybijanie różnicówki (np. różnicówka wybija bez obciążenia albo w nocy) lub brak prawidłowej reakcji na wciśnięcie przycisku TEST na obudowie wyłącznika.

 RCCB Wyłącznik różnicowoprądowy HAGER

Jak sprawdzić różnicówkę?

Wybijanie różnicówki, zwłaszcza wielokrotnie w ciągu jednego dnia, to nie tylko uciążliwy problem, ale także poważny sygnał ostrzegawczy. Podkreślmy w tym miejscu raz jeszcze: wszelkie prace przy instalacjach elektrycznych (a zwłaszcza naprawy czy wymianę jej elementów) powinien wykonywać wyłącznie wykwalifikowany elektryk z wymaganymi uprawnieniami, ale przed wezwaniem fachowca można podjąć próbę identyfikacji źródła problemu w ramach uprawnień i możliwości ustawowo dostępnych dla zwykłego użytkownika instalacji elektrycznej. Oto, jak sprawdzić, czym jest spowodowane wybijanie różnicówki.

KROK 1 - wyłączenie wszystkich zabezpieczeń i włączenie różnicówki

Po wyłączeniu wszystkich zabezpieczeń należy spróbować podnieść (włączyć) różnicówkę. Jeśli się nie powiedzie albo gdy zaraz po podniesieniu ponownie wybija różnicówka, oznacza to problemy po stronie rozdzielnicy (złe podpięcie różnicówki, obluzowany przewód, uszkodzenie RCD, wadliwe połączenia wewnątrz rozdzielnicy itd.) lub po stronie obwodów w instalacji. W tym przypadku konieczne jest wezwanie elektryka z odpowiednimi uprawnieniami.

Jeżeli po podniesieniu wybijanie różnicówki nie następuje, należy przejść do kroku 2.

KROK 2 - włączanie poszczególnych zabezpieczeń po kolei

W tym kroku należy kolejno włączać poszczególne zabezpieczenia, sprawdzając jednocześnie, przy którym z nich "wywala" różnicówkę. Ten konkretny obwód jest przyczyną problemu. W ten sposób należy sprawdzić wszystkie obwody, identyfikując te, przy których załączeniu różnicówka wybija.

W przypadku, gdy dany "obwód problemowy" obsługuje gniazdka elektryczne, należy sprawdzić, czy są do niego podłączone jakiekolwiek urządzenia, po czym je odłączyć i spróbować ponownie załączyć zabezpieczenie. Jeśli na tym etapie wybija różnicówkę, problem jest wewnątrz instalacji i wymaga wezwania fachowca. Jeśli jednak różnicówka działa prawidłowo, to znaczy, że uszkodzone jest jedno z odłączonych urządzeń - można na zasadzie eliminacji sprawdzić, które konkretnie, podłączając je do prawidłowo działającego obwodu zasilającego.

Jeżeli problematyczny obwód to oświetlenie, warto sprawdzić, czy uszkodzona nie jest jedynie lampa bądź znajdująca się w niej żarówka (zwłaszcza w przypadku żarówek LED, posiadających wewnątrz komponenty elektroniczne). Jeśli żarówki są sprawne, a lampy nieuszkodzone, konieczna jest pomoc wykwalifikowanego elektryka. Jeśli jednak po odłączeniu urządzeń i/lub wymianie żarówek różnicówka działa stabilnie, należy przejść do kroku 3.

KROK 3 - ponowna weryfikacja wszystkich prawidłowo działających obwodów

Po odłączenie ewentualnych uszkodzonych urządzeń i wymianie żarówek należy jeszcze raz sprawdzić, czy wszystkie pozostałe obwody pracują prawidłowo przy standardowym obciążeniu. Jeśli nadal wyrzuca różnicówkę, bez profesjonalnej pomocy się nie obędzie - ale wezwanemu fachowcowi będzie można przekazać poczynione obserwacje, co znacznie przyspieszy identyfikację istniejącego problemu.